Antoni Adamski
Dodano: 24-01-2018
„Gdyby nie synagoga leska i resztki pięciu izraelickich cmentarzy, nikt by się nie domyślił dawnej obecności Żydów w Bieszczadach” - tak Andrzej Potocki rozpoczyna swój przewodnik po judaistycznym nieistniejącym świecie.
Niegdyś świecie znaczącym. Choć liczba Żydów sięgała tu ponad 10 procent, w miastach znacznie przekraczała połowę mieszkańców. Przed 1939 r. należał do nich co trzeci majątek ziemski. Gospodarzyli z wielkopańską fantazją, kupowali tytuły szlacheckie. Adam Gubrynowicz, syn Bronisława, profesora Uniwersytetu Warszawskiego i Żydówki Lowentoldówny kupił od króla Hiszpanii - za 20 tys. ówczesnych dolarów - tytuł barona. Ten posiadacz kilkuset hektarów gruntów w Zagórzu w 1928 r. wybudował w swych dobrach zamek w typie feudalnej warowni, z wieżą zwieńczoną blankami. Był to ostatni taki zamek – wspomnienie potęgi dawnej Rzeczpospolitej. Z kolei najbiedniejsi masowo emigrowali za ocean, stając się założycielami chasydzkich gett w Stanach Zjednoczonych oraz twórcami potęgi gospodarczej tego kraju.
Polacy surowo osądzali Żydów, nie pozostawali jednak ślepi na źródła ich bogactwa. W opinii z końca XIX w. czytamy iż do zalet tego narodu należy „niezwykła wstrzemięźliwość w jedzeniu i piciu, wielka oszczędność, gorliwe starania o oświatę, bezprzykładną prawie solidarność czyli wzajemne popieranie się (…) Pijaństwem Żydzi brzydzą się jak trucizną, pijany Żyd jest niezwykłą rzadkością. Co do oświaty wiadomo, że każdy prawie Żyd umie czytać i pisać. Rzadko się Izraelici pomiędzy sobą procesują, gdyż prawie wszystkie ich spory godzą rabini i starsi gminy. Także pod względem pobożności mogliby sobie śmiało Polacy brać ich za wzór i pobudkę do podobnej gorliwości w wypełnianiu przepisów kościoła katolickiego. Na nieszczęście wady Izraelitów są większe aniżeli ich cnoty”- podkreśla nieznany autor . Przypomina on, iż już w XVI w Sebastian Klonowicz przepowiedział, iż Żydzi sprowadzą na Polskę wielkie klęski i przyczynią się do jej upadku. Te klęski to pijaństwo oraz zależność ekonomiczna warstw niższych, szczególnie chłopów. O tym, iż dochody z dzierżawionej Żydowi karczmy stanowiły znaczącą pozycję w budżecie szlachcica - właściciela majątku i że chłopom zabroniono pić gorzałkę w tawernach należących do innych herbowych właścicieli - o tym autor opisu już nie wspomina.
Książka Andrzeja Potockiego o Żydach to dobra okazja do refleksji nad zjawiskiem polskiej biedy, prymitywizmu i niemożności. Zaś Bieszczady to region szczególny. W Lesku ma korzenie słynny cadyk Naftali z Ropczyc, który dał początek licznym dynastiom innych ważnych cadyków galicyjskich. Również Michael Schudrich, obecny naczelny rabin Polski, pochodzi z rodziny Rothów z Baligrodu. Z Sianek wywodzi się artystyczna rodzina Messerów. Zygmunt Messer (1886-1931) malarz realistycznych scen rodzajowych o tematyce żydowskiej studiował w krakowskiej ASP. Jego brat Zygmunt (1885-1941) był rzeźbiarzem inspirowanym stylem art deco, zaś bratanek Emanuel (1914-1970) piastował w 1948 funkcję prezesa ZPAP w Szczecinie. Nowością w tego rodzaju publikacji są dobre kolorowe reprodukcję ich prac.
Autor podaje również nieznane informacje na temat judaistycznej architektury, w tym słynnego leskiego kirkutu, który istniał już w 1548 r. Na ten rok datowana jest najstarsza zachowana maceba. Z XVI stulecia zachowało się ich 30, z XVII w. kolejnych 42. W sumie znajdziemy tam ponad dwa tysiące nagrobków. Z publikacji dowiemy się także o pokrewieństwie stylowym leskiej synagogi z synagogą Złotej Róży we Lwowie – zniszczonej w czasie wojny. Zachował się tylko portal synagogi. Autor – śladem nielicznych turystów - obejrzał go, wchodząc przez prywatne mieszkanie.
Andrzej Potocki, „Bieszczadzkie judaica od Sanoka po Sianki”, Wydawnictwo Książkowe „Carpathia Sp. z o.o., Rzeszów 2017
KOMENTARZE
Żydzi w Przemyślu, czyli świat przeszły niezapomniany
Najstarsza wzmianka o polskich Żydach...
Żydowscy sąsiedzi w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli
W piątek, 24 stycznia w Muzeum Regionalnym...
Rabin Pinchas Pomp z Izraela: Moje serce jest w Dynowie
Po dynowskich Żydach pozostała tylko nazwa...
Żydzi w powiecie gorlickim. Nowa publikacja rzeszowskiego IPN
12 stycznia br. o godz. 14 w sali im. Franciszka Janika w Centrum Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego w Gorlicach przy ul. 11 Listopada 43 odbędzie się spotkanie autorskie...
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu na Podkarpaciu
VIII Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu odbędą się 25 stycznia w Krośnie, 26 stycznia w Markowej, Jarosławiu, Przeworsku...
Anitta Rotter-Pucz - malarka z solińskiego wzgórza
Mówią o niej "Dzikuska znad jeziora" albo bieszczadzka...
Rzeszowskie budynki. Synagoga Staromiejska i Nowomiejska
W starszej, zwanej Staromiejską lub Małą...
Tora ocalona z ognia. Synagoga w Sanoku
W drewnianej synagodze z Połańca z XVIII w., pieczołowicie zrekonstruowanej...
Diecezja Rzeszowska w tym roku bez tradycyjnej kolędy
Ksiądz biskup Jan Wątroba wydał zalecenia dotyczące organizacji tegorocznej wizyty duszpasterskiej. W instrukcjach przesłanych do parafii 3 grudnia 2020 r. czytamy, że w diecezji rzeszowskiej...
Szklana bajka z Krosna
Maciej Habrat jest artystą znanym w kraju i na kilku kontynentach. Tworzy bajecznie kolorowe szkło dekoracyjne o fantastycznych, rozpoznawalnych na pierwszy rzut oka formach. Na ten sukces pracuje nieprzerwanie od roku 1991.
Łempicka. Kobieta, która "namalowała" swoje życie
Przeżyła dwie wojny światowe, rewolucję bolszewicką, wielki kryzys z 1929 roku oraz hiszpańską wojnę domową. Wiedziała, czym jest dyskryminacja z powodu bycia kobietą malarką o żydowskim...
"Siemaszka" odwołuje festiwal. Pieniądze do zwrotu
Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie odwołuje 7. Festiwal Nowego Teatru. W pierwszym terminie 21-28 listopada wydarzenie nie może się odbyć z powodu wprowadzonego przez rząd lockdownu m.in...
Bralczyk o prawdzie w języku. WSIiZ wraca z cyklem "Wielkie pytania w nauce"
Prof. Jerzy Bralczyk będzie w styczniu gościem piątego cyklu otwartych wykładów "Wielkie pytania w nauce", organizowanego przez Wyższą Szkołę...
Czarodziejski ogród Józefa Mehoffera
Jak pisał prof. Stanisław S. Nicieja, zaborcy wysyłali do Galicji austriackich urzędników po to, by germanizowali zagrabione tereny. Tymczasem rodowici Austriacy nie wypełniali swojej misji: polonizowali się i nierzadko...
Siemaszkowa śpiewa w TVP3 Rzeszów przeboje Piaf i Osieckiej
Przeboje z ukochanych spektakli publiczności Teatru im. Wandy Siemaszkowej będzie można usłyszeć w okresie Świąt Bożego Narodzenia i w Sylwestra na antenie regionalnej...
WDK zaprasza na popisy cymbalistów od piątku online
W piątek, 11 grudnia w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie rozpoczynają się 39. Spotkania Cymbalistów. Potrwają trzy dni. Wydarzenie odbędzie się on-line i będzie transmitowane na żywo...