Reklama
REKLAMA
Automatycznie wyświetlimy artykuł za 10 sekund
Przejdź do artykułu
Reklama
Reklama

Synagoga z Połańca. Unikatowa świątynia w sanockim skansenie

A A A
Antoni Adamski

Dodano: 07-08-2021

Fot. Tadeusz Poźniak

Fot. Tadeusz Poźniak

GALERIA ZDJĘĆ
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Fot. Tadeusz Poźniak
Drewniana synagoga z Połańca w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku to jedyny tego rodzaju religijny obiekt judaistyczny w polskich - a także w europejskich - skansenach.
 
Do sanockiego skansenu przeniesiono dotąd kościół oraz trzy cerkwie. Brakowało świątyni judaistycznej, choć społeczność żydowska stanowiła od 30 do 60 procent mieszkańców miasteczek południowo-wschodniej Polski – wyjaśnia Jerzy Ginalski, dyrektor MBL, inicjator unikalnego w skali europejskiej przedsięwzięcia. Wszystkie drewniane synagogi dawnej Rzeczpospolitej zostały zniszczone w czasie wojny przez niemieckiego okupanta. Pomyślną okolicznością jest to, iż po synagodze połanieckiej  zachowała się bardzo dokładna inwentaryzacja sporządzona w latach 30. XX w., którą zgromadzono w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Obejmuje ona nie tylko architekturę, lecz także fragmenty wystroju  świątyni jak witraże i znaczną część polichromii ścian.  Zachowane fotografie archiwalne pokazują fragmenty wnętrza. 
Reklama
 
Na tej podstawie możliwa była rekonstrukcja budynku (w latach 2014-19) oraz odtworzenie fragmentów polichromii ścian i sklepienia (2019-21). Prace budowlane wykonały specjalistyczne ekipy muzealne, dbając o to, by drewno obrabiane było tradycyjnymi metodami stosowanymi w ubiegłych stuleciach. Belki wycinane i obrabiane były siekierami i strugami ciesielskimi, gwoździe kuto ręcznie w starej kuźni. Witraże zgodnie z dawnymi technikami odtworzyło Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie. Fragmenty polichromii wnętrza zrekonstruowali Krystyna i Łukasz Stawowiakowie, artyści-konserwatorzy dzieł  sztuki z Krakowa. Synagoga z Połańca zwraca uwagę nie tylko swą unikalną konstrukcją przysłupową, krytym gontem dachem, lecz także detalem. Dzienne światło wydobywa nierówności ręcznie obrabianych belek, obramień okiennych, tralek. Przyciąga wzrok także olbrzymi kamień – osobliwość geologiczna - służący jako próg przed wejściem. We wszystkich tych szczegółach widać pracę pojedynczego człowieka. Tę pracę, którą zatarła masowa produkcja fabryczna zalewająca rynek od II połowy XIX stulecia.
 
 
Fot. Tadeusz Poźniak
 
Były to czasy, gdy miejscowi Żydzi stanowili 20 procent mieszkańców (koniec XVIII w.). Handlujących zbożem kupców przybywało, tak iż w roku 1820 Żydzi stanowili 1/3 populacji. Pierwsza bóżnica powstała w połowie XVII stulecia. W 1647 r. Władysław IV Waza wydał pozwolenie na wystawienie bożnicy, która „ma być na ustroniu między domami ich” [Żydów] i nie może być wyższa od synagogi w Szydłowcu. Nowa synagoga w Połańcu została wybudowana w 1744.  Otaczały ją dwa  budynki: dom nauki (bejt ha-midrasz) i łaźnia rytualna (mykwa).  Wzniesiona w sanockim skansenie – bez wymienionych wyżej domów – usytuowana została tak, jak nakazywały dawne przepisy. Odsunięta od Rynku Galicyjskiego, usytuowana w bocznej uliczce miasteczka przewyższa okoliczne domy, lecz niższa jest od pobliskiego kościoła i cerkwi. Bóżnica znajduje się w pobliżu zbiornika wodnego – stawu. Woda była symbolem oczyszczenia, pozwalała pozbyć się złych duchów.
Reklama
 
Wnętrze synagogi przyciągają uwagę barwnymi plamami odtworzonych fragmentów malowideł ściennych. Na zwierciadlanym sklepieniu widnieje Lewiatan – fantastyczny stwór morski, coś pomiędzy rybą a wężem. Jest on symbolem zła, które zostanie przez Boga pokonane. Lewiatan  dźwiga na swoim grzbiecie miasto – wyobrażenie Niebieskiej Jerozolimy. Patrząc na starą fotografię połanieckiej synagogi dostrzegamy, iż całe sklepienie – tak jak wschodni dywan – pokryte było bujną wicią roślinną. W medalionach pojawiały się wizerunki zwierząt: groźnych i pięknych jak z ilustracji książek dla dzieci. Między nimi widnieją hebrajskie napisy sławiące Jahwe:
 
„Twoja jest, o Panie wielkość, moc, sława, majestat i chwała / bo wszystko, co jest na niebie i na ziemi, jest Twoje/ Do Ciebie Panie należy królowanie i ten, co głowę wznosi ponad wszystkich...”

Na ścianach widniały niezachowane napisy ze świętych ksiąg. Wokół nich umieszczone zostały  zwierzęta, których  zaczerpnięte z Miszny symboliczne wizerunki przypominają: 
 
„Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł. Rączy jak jeleń, potężny jak lew, aby spełniać wolę Ojca w Niebiosach”. 
 
 
Fot. Tadeusz Poźniak
 
Synagoga jest orientowana. Nad wejściem od zachodu w szklanej oprawie eksponowany jest nadpalony pergamin Tory. Została ona – z narażeniem życia uratowana przez jednego z pobożnych mieszkańców Połańca. Na ścianie wschodniej - skierowanej w stronę Jerozolimy znajduje się aron ha-kodesz czyli szafa służąca do przechowywania Tory. Nie wiemy, jak wyglądała ona w synagodze z Połańca. Na fotografii autorstwa leskiego fotografa Jana Krzywowiąza widzimy aron wykonany dla leskiej synagogi. Został on starannie zrekonstruowany dla potrzeb sanockiej ekspozycji. Ma kształt potężnej szafy zdobionej bogatą roślinną płaskorzeźbą. Szafa zwieńczona jest wydatnym gzymsem na którym dwa gryfy podtrzymują tablice mojżeszowe z koroną Tory na szczycie. Obok niej stoi zrekonstruowany mizrach – tablica przypominająca utratę jerozolimskiej Świątyni i wyrażająca nadzieję na powrót do ziemi ojców i jej odbudowę.
Reklama
 
Środek sali modlitw zajmuje bima – rodzaj kazalnicy, z której czytano fragmenty świętych ksiąg. To podwyższenie otoczone lekkimi tralkami, z ażurowym daszkiem zostało odtworzone na podstawie starej fotografii przedstawiających wnętrze leskiej synagogi. 
 
Na piętrze znajduje się babiniec  - miejsce z którego kobiety uczestniczyły w nabożeństwie. Jest w nim wąski, wsparty na tralkach prześwit dający widok na zarezerwowaną dla mężczyzn salę modlitw. Babiniec to obecnie miejsce ekspozycji rzemiosła artystycznego, zgromadzonego nie w banalnych muzealnych gablotach, lecz w przesłoniętych szkłem starych szafach. Zwraca uwagę bogata kolekcja filigranowych srebrnych balsaminek – puszek na wonności używanych w czasie szabatu. Misterny ornament kwiatowy zdobi korony na Torę i kołnierze szali modlitewnych. Różnorodna jest kolekcja dziewięcioramiennych świeczników. Świetnym uzupełnieniem wystawy jest kolekcja zdjęć leskich Żydów autorstwa Jana Krzywowiąza (1894-1971) właściciela miejscowego zakładu fotograficznego. 
Reklama
Reklama
Reklama
zobacz więcej

POLECANE

RZESZÓW WEATHER
Reklama

NASI PARTNERZY

zamknij

Szanowny Czytelniku !

Zanim klikniesz „Zgadzam się” lub zamkniesz to okno, prosimy o przeczytanie tej informacji. Prosimy w niej o Twoją dobrowolną zgodę na przetwarzanie Twoich danych osobowych przez naszych partnerów biznesowych oraz przekazujemy informacje o tzw. cookies i o przetwarzaniu przez nas Twoich danych osobowych. Klikając „Zgadzam się” lub zamykając okno, zgadzasz się na poniższe. Możesz też odmówić zgody lub ograniczyć jej zakres.

Zgoda

Jeśli chcesz zgodzić się na przetwarzanie przez Zaufanych Partnerów Grupy SAGIER Twoich danych osobowych, które udostępniasz w historii przeglądania stron i aplikacji internetowych, w celach marketingowych (obejmujących zautomatyzowaną analizę Twojej aktywności na stronach internetowych i w aplikacjach w celu ustalenia Twoich potencjalnych zainteresowań dla dostosowania reklamy i oferty) w tym na umieszczanie znaczników internetowych (cookies itp.) na Twoich urządzeniach i odczytywanie takich znaczników, kliknij przycisk „Przejdź do serwisu” lub zamknij to okno.
Jeśli nie chcesz wyrazić zgody, kliknij „Nie teraz”. Wyrażenie zgody jest dobrowolne. Możesz edytować zakres zgody, w tym wycofać ją całkowicie, przechodząc na naszą stronę polityki prywatności. Powyższa zgoda dotyczy przetwarzania Twoich danych osobowych w celach marketingowych Zaufanych Partnerów. Zaufani Partnerzy to firmy z obszaru e-commerce i reklamodawcy oraz działające w ich imieniu domy mediowe i podobne organizacje, z którymi Grupa SAGIER współpracuje.
Podmioty z Grupy SAGIER w ramach udostępnianych przez siebie usług internetowych przetwarzają Twoje dane we własnych celach marketingowych w oparciu o prawnie uzasadniony, wspólny interes podmiotów Grupy SAGIER. Przetwarzanie takie nie wymaga dodatkowej zgody z Twojej strony, ale możesz mu się w każdej chwili sprzeciwić. O ile nie zdecydujesz inaczej, dokonując stosownych zmian ustawień w Twojej przeglądarce, podmioty z Grupy SAGIER będą również instalować na Twoich urządzeniach pliki cookies i podobne oraz odczytywać informacje z takich plików. Bliższe informacje o cookies znajdziesz w akapicie „Cookies” pod koniec tej informacji.

Administrator danych osobowych

Administratorami Twoich danych są podmioty z Grupy SAGIER czyli podmioty z grupy kapitałowej SAGIER, w której skład wchodzą Sagier Sp. z o.o. ul. Mieszka I 48/50, 35-303 Rzeszów oraz Podmioty Zależne. Ponadto, w świetle obowiązującego prawa, administratorami Twoich danych w ramach poszczególnych Usług mogą być również Zaufani Partnerzy, w tym klienci.
PODMIOTY ZALEŻNE:
http://www.biznesistyl.pl/
http://poradnikbudowlany.eu/
http://modnieizdrowo.pl/
http://www.sagier.pl/
Jeżeli wyrazisz zgodę, o którą wyżej prosimy, administratorami Twoich danych osobowych będą także nasi Zaufani Partnerzy. Listę Zaufanych Partnerów możesz sprawdzić w każdym momencie na stronie naszej polityki prywatności i tam też zmodyfikować lub cofnąć swoje zgody.

Podstawa i cel przetwarzania

Twoje dane przetwarzamy w następujących celach:
• 1. Jeśli zawieramy z Tobą umowę o realizację danej usługi (np. usługi zapewniającej Ci możliwość zapoznania się z jednym z naszych serwisów w oparciu o treść regulaminu tego serwisu), to możemy przetwarzać Twoje dane w zakresie niezbędnym do realizacji tej umowy.
• 2. Zapewnianie bezpieczeństwa usługi (np. sprawdzenie, czy do Twojego konta nie loguje się nieuprawniona osoba), dokonanie pomiarów statystycznych, ulepszanie naszych usług i dopasowanie ich do potrzeb i wygody użytkowników (np. personalizowanie treści w usługach), jak również prowadzenie marketingu i promocji własnych usług (np. jeśli interesujesz się motoryzacją i oglądasz artykuły w biznesistyl.pl lub na innych stronach internetowych, to możemy Ci wyświetlić reklamę dotyczącą artykułu w serwisie biznesistyl.pl/automoto. Takie przetwarzanie danych to realizacja naszych prawnie uzasadnionych interesów.
• 3. Za Twoją zgodą usługi marketingowe dostarczą Ci nasi Zaufani Partnerzy oraz my dla podmiotów trzecich. Aby móc pokazać interesujące Cię reklamy (np. produktu, którego możesz potrzebować) reklamodawcy i ich przedstawiciele chcieliby mieć możliwość przetwarzania Twoich danych związanych z odwiedzanymi przez Ciebie stronami internetowymi. Udzielenie takiej zgody jest dobrowolne, nie musisz jej udzielać, nie pozbawi Cię to dostępu do naszych usług. Masz również możliwość ograniczenia zakresu lub zmiany zgody w dowolnym momencie.

Twoje dane przetwarzane będą do czasu istnienia podstawy do ich przetwarzania, czyli w przypadku udzielenia zgody do momentu jej cofnięcia, ograniczenia lub innych działań z Twojej strony ograniczających tę zgodę, w przypadku niezbędności danych do wykonania umowy, przez czas jej wykonywania i ewentualnie okres przedawnienia roszczeń z niej (zwykle nie więcej niż 3 lata, a maksymalnie 10 lat), a w przypadku, gdy podstawą przetwarzania danych jest uzasadniony interes administratora, do czasu zgłoszenia przez Ciebie skutecznego sprzeciwu.

Przekazywanie danych

Administratorzy danych mogą powierzać Twoje dane podwykonawcom IT, księgowym, agencjom marketingowym etc. Zrobią to jedynie na podstawie umowy o powierzenie przetwarzania danych zobowiązującej taki podmiot do odpowiedniego zabezpieczenia danych i niekorzystania z nich do własnych celów.

Cookies

Na naszych stronach używamy znaczników internetowych takich jak pliki np. cookie lub local storage do zbierania i przetwarzania danych osobowych w celu personalizowania treści i reklam oraz analizowania ruchu na stronach, aplikacjach i w Internecie. W ten sposób technologię tę wykorzystują również podmioty z Grupy SAGIER oraz nasi Zaufani Partnerzy, którzy także chcą dopasowywać reklamy do Twoich preferencji. Cookies to dane informatyczne zapisywane w plikach i przechowywane na Twoim urządzeniu końcowym (tj. twój komputer, tablet, smartphone itp.), które przeglądarka wysyła do serwera przy każdorazowym wejściu na stronę z tego urządzenia, podczas gdy odwiedzasz strony w Internecie. Szczegółową informację na temat plików cookie i ich funkcjonowania znajdziesz pod tym linkiem. Pod tym linkiem znajdziesz także informację o tym jak zmienić ustawienia przeglądarki, aby ograniczyć lub wyłączyć funkcjonowanie plików cookies itp. oraz jak usunąć takie pliki z Twojego urządzenia.

Twoje uprawnienia

Przysługują Ci następujące uprawnienia wobec Twoich danych i ich przetwarzania przez nas, inne podmioty z Grupy SAGIER i Zaufanych Partnerów:
1. Jeśli udzieliłeś zgody na przetwarzanie danych możesz ją w każdej chwili wycofać (cofnięcie zgody oczywiście nie uchyli zgodności z prawem przetwarzania już dokonanego na jej podstawie);
2. Masz również prawo żądania dostępu do Twoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przeniesienia danych, wyrażenia sprzeciwu wobec przetwarzania danych oraz prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego, którym w Polsce jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Pod tym adresem znajdziesz dodatkowe informacje dotyczące przetwarzania danych i Twoich uprawnień.