REKLAMA
Automatycznie wyświetlimy artykuł za 10 sekund
Przejdź do artykułu
Reklama
Reklama
Fot. Dominik Matuła
GALERIA ZDJĘĆ
Otwarcie podziemnej trasy turystycznej „Rzeszowskie Piwnice” jest okazją do poznania nowocześnie podanej historii miasta. Problem polega jednak na tym, iż dopiero teraz odkryć należałoby najciekawsze postacie i wydarzenia. O czym zapomnieli twórcy trasy?
Rzeszów był przed wiekami ważnym ośrodkiem handlowym, gdzie krzyżowały się niegdyś szlaki kupieckie z Rusi do Niemiec oraz z Gdańska na Węgry. Duże znaczenie miało prawo składu wina i ryb oraz przywilej organizowania dorocznych jarmarków na św. Wojciecha 923 kwietnia), św. Feliksa (30 sierpnia) i św. Barbary (4 grudnia). Kamieniczki kupieckie przy centralnym placu miasta kryły dwa lub trzy piętra piwnic. Korytarze i komory znajdowały się także pod samym placem rynkowym. Służyły jako schronienie w czasie wojen i najazdów. Były także magazynami towarów – nie zawsze legalnych. Ukrywając towary starano się unikać miejskich opłat.
TO MOŻE CIĘ ZAINTRESOWAĆ
Reklama
Od przełomu XIX/XX stuleci podziemny labirynt bywał coraz częściej uszkadzany przez awarie sieci wodno – kanalizacyjnej. Drążone w lessie piwnice miały ściany twarde jak skała do czasu, gdy dostała się tu woda. Wtedy less stawał się miękki i misterne podziemne konstrukcje zaczęły szybko niszczeć. Wraz z nimi waliły się mury kamieniczek rynkowych. Pierwszych zabezpieczeń rzeszowskich piwnic dokonał niemiecki okupant. Podobno w zapadlisko nieopodal ratusza wsypano cały wagon wymieszanego z piaskiem cementu.
Rzeszów już kilkadziesiąt lat temu łyknął bakcyla innowacji. W latach 60-tych ubiegłego wieku władze postanowiły wyburzyć kamieniczki rynkowe i postawić w ich miejsce bloki. Szczęście w nieszczęściu polegało na tym, iż było to niemożliwe: podziemia pod kamieniczkami zaczęły się zapadać i walić. W latach 60-70 ruszyły intensywne prace górnicze. Piwnice wypełniano mieszaniną piasku z cementem. Metoda miała tę wadę, iż czyniła piwnice niedostępnymi. Zaniechano jej planując utworzenie podziemnej trasy turystycznej. W kwietniu 2001 r. oddano do użytku jej pierwszy odcinek. Drugi etap zakończył się w grudniu 2007, oddano do użytku całą trasę z dużym pawilonem wejściowym naprzeciw Ratusza.
Jak podaje Marzena Kłeczek-Krawiec, rzeczniczka prasowa prezydenta rzeszowska, trasa podziemna należy do najatrakcyjniejszych: położona jest na trzech kondygnacjach. Najstarsze piwnice zlokalizowana są tuż pod płytą rynkową, najmłodsze na głębokości nawet 10 m. Trasa składa się z 40 komór, 25 piwnic połączonych 15 korytarzami o łącznej długości pół kilometra. Najwęższy korytarz liczy 70 cm szerokości. Najstarsza wzmianka o piwnicy pod ratuszem pochodzi z 1427 r.
Reklama
Z początkiem 2017 r. rozpoczął się program „Rzeszowskie piwnice – interaktywna placówka kultury”. Jego założeniem było pokazanie historii i kultury Rzeszowa przy pomocy nowoczesnej techniki. Rzeszowskie Piwnice zostały wyposażone w 121 monitorów, 42 projektory, 91 komputerów, 6 projekcji holograficznych, posadzkę LED oraz wielkoformatowy monitor LED. Zmodernizowanie trasy kosztowało 18,7 mln zł, z czego prawie 13 mln zł dofinansowała UE.
Od 3 stycznia 2022 trasa udostępniona jest zwiedzającym. Wykonawcami ekspozycji było konsorcjum trzech firm: Asseco Data System S.A., ART FM Sp. z o.o. i NEW AMSTERDAM Sp. z o.o.
Wyposażenia sklepu Schaitter, które ocalił Jerzy Gottman, syn ostatniego właściciela i które przechowywane jest przy ul. Grunwaldzkiej w Rzeszowie. Fot. Tadeusz Poźniak
Najciekawsze dla mnie fragmenty ekspozycji to sala trzech religii, którą wyznawali mieszkańcy miasta oraz odtworzenie sklepów: bławatnego oraz znanej firmy kupieckiej Ignacego Schaittra i Spółki. Ten ostatni pracowicie zrekonstruowano zapewne nie wiedząc, iż znaczną część wyposażenia sklepu ocalił pan Jerzy Gottman, syn ostatniego właściciela. W domu przy ul. Grunwaldzkiej (gdzie niegdyś na parterze mieścił ostatni lokal sklepowy firmy Schaitter&Spółka) przechowuje on wiele fragmentów wystroju i wyposażenia sklepu: począwszy od drzwi wejściowych i witraża z wizerunkiem Matki Boskiej poprzez dwie ozdobione secesyjnym ornamentem kasy sklepowe amerykańskiej firmy „National”. Są tam także dwa miedziane zbiorniki z kranikami służące do przechowywania nafty. Obok rynienka do suszenia kawy i piecyk do jej palenia oraz młynek do mielenia ziaren. Jest waga apteczna, a także radioodbiornik „Philips” - najnowszy przedwojenny model, ukrywany w sklepie przez całą okupację.
ZOBACZ TAKŻE
Reklama
W numerze „VIP B&S” z czerwca-lipca 2019 zamieściliśmy obszerną publikację o sklepie z fotografiami ocalałego wyposażenia. Artykuł nie wzbudził zainteresowania ani historyków, ani miłośników starego Rzeszowa. Obecna rekonstrukcja sklepu w Trasie Podziemnej przypomina powtórne – a więc zupełnie niepotrzebne - odkrycie Ameryki. Np. dla potrzeb rekonstrukcji zdobyto ozdobną kasę sklepową „National”, nie wiedząc iż dwie takie same kasy ze sklepu Schaittra przechowywane są w budynku położonym kilkadziesiąt metrów od wejścia do podziemnej trasy.
Gorzej, gdy w innym wypadku ta Ameryka pozostaje do dziś nieodkryta. W roku 2012 konserwatorzy dzieł sztuki: Ewelina Dziopak – Gruszczyńska i Marcin Gruszczyński zakończyli odnawianie mauzoleum rodu Ligęzów w prezbiterium kościoła oo. Bernardynów. Wykonane w alabastrze pełnoplastyczne rzeźby -wizerunki ośmiu przedstawicieli rodu w ciągu wieków uległy zatarciu. Pokryte były zabrudzeniami i kurzem oraz woskiem, którym je niegdyś zabezpieczano. Konserwatorzy odczyścili je i odtworzyli polichromię, której resztki zachowały się na powierzchni posągów. To dla nas zaskoczenie. Nawet antyczne rzeźby także były polichromowane: pokryte jaskrawymi, ostrymi barwami burzą nasze tradycyjne gusty estetyczne.
Mikołaj Spytek Ligęza – fundator mauzoleum unieśmiertelnił swój ród. Fot. Tadeusz Poźniak
Po konserwacji okazało się, iż mamy do czynienia ze znakomitymi – na skalę europejską – dziełami sztuki. Zdjęcia wykonane po odnowieniu mauzoleum Ligęzów pozwalają oglądać w zbliżeniu twarze członków możnego rodu, którzy zmarli przed wiekami. Każda z nich jest pełna autentyzmu, zindywidualizowana jak twarz żywego człowieka. Odczyszczenie rzeźb pozwoliło dostrzec niewidoczne przedtem szczegóły. W świetlistym alabastrze oddana została każda zmarszczka na twarzy i każda fałda skóry. Posągi te nie przypominają eksponatów z gabinetu figur woskowych. Przeciwnie: obcujemy ze świetnymi portretami, jednymi z najlepszych rzeźbiarskich dzieł epoki polskiego manieryzmu.
Reklama
Wybitna sztuka przekracza granice geograficzne i czasowe. Analogie do rzeszowskiego mauzoleum Ligęzów znajdziemy w nagrobkach rodziny królewskiej w hiszpańskim Eskorialu oraz w grobowcu książąt saskich we Freibergu (1595). Mikołaj Spytek Ligęza – fundator mauzoleum unieśmiertelnił swój ród. Niejasna jest sprawa wykonawcy. Mariusz Karpowicz przypisuje autorstwo rzeźb Włochowi Sebastianowi Sali. Większość badaczy jest innego zdania: rzeszowskie mauzoleum wiąże z nazwiskiem wywodzącego się z Wrocławia Jana Pfistera. Kształcił się m. in. w Saksonii, gdzie poznał prace Giovanniego Marii Nosseniego, twórcy wspomnianego mauzoleum książęcego we Freibergu. Jan Pfister wykonał wspaniały nagrobek Ostrogskich w prezbiterium katedry tarnowskiej oraz nagrobki Sieniawskich w Brzeżanach, stając się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli rzeźby lwowskiej XVI/XVII stuleci.
O mauzoleum Ligęzów pisaliśmy w numerze wrześniowo-październikowym 2012 r. VIP B&S. Nie zainteresował on nikogo – nawet autorów programu i wykonawców trasy podziemnej, którzy (nieświadomie?) zrezygnowali z ośmiu wspaniałych portretów rzeźbiarskich rodu Ligęzów z Mikołajem Spytkiem, właścicielem Rzeszowa i najlepszym bodaj jego gospodarzem na czele.
Autorzy podziemnej ekspozycji „prześlizgują się” również po temacie „rzeszowskiego złota”. Była to jarmarczna tandeta wykonywana prawdopodobnie z tombaku, zdobiona szkiełkami, imitującymi kamienie szlachetne. Wytwarzana przez partaczy (rzemieślników nie należących do cechu) ze względu na niską cenę zyskała dużą popularność: w Rosji, a także w Zachodniej Europie. Wyroby z „rzeszowskiego złota” znajdziemy w gablotce nieopisane. Nie dowiemy się skąd pochodzą wyroby, z jakich czasów i z czyich zbiorów. Wyglądają raczej na wytwór fantazji autorów ekspozycji.
ZOBACZ TAKŻE
Reklama
Tombakowe „ rzeszowskie złoto” rozpowszechniło się w XVIII i XIX stuleciach. Wcześniejsze są informacje o artystach cechowych (a nie partaczach) - mistrzach jubilerskiego kunsztu. W ostatnich latach XVI w. pracowało w Rzeszowie trzech złotników o nazwisku Kasprowicz. Są to Sebastian, zmarły w 1594 r. oraz dwaj jego synowie: Wawrzyniec i Franciszek. Ich siostra Dorota poślubiła złotnika Jana Zarankiewicza. Mistrzem tego fachu był także Zasański, mąż Ewy, córki Wawrzyńca.
W roku 1612 Wawrzyniec Kasprowicz otrzymał zapłatę za „sztukę złota” od samego Mikołaja Spytka Ligęzy. Możnowładca zamówił u niego podarunek dla pary królewskiej z okazji zaślubin Zygmunta III Wazy z Konstancją Austriaczką. Król był miłośnikiem i znawcą wyrobów jubilerskich. Właściciel Rzeszowa z pewnością nie obstalował byle czego u byle kogo. Mistrz Wawrzyniec zdawał sobie sprawę z własnej wartości. Sygnował bowiem pełnym imieniem i nazwiskiem srebrny pacyfikał znajdujący się w zbiorach Muzeum oo. Bernardynów w Leżajsku. Sygnatura taka (wraz z datą: 1617) jest w tamtych czasach rzadkością. Ten krzyż to jedyny znany wyrób rzeszowskiego złotnika ( Franciszek Kotula wspomina jeszcze o nieodnalezionej monstrancji Kasprowicza w klasztorze przeworskich Bernardynów). Według klasztornej tradycji leżajski krucyfiks pomyślany został jako relikwiarz drzazgi Krzyża Świętego. Zamówić miał go inny możnowładca: Łukasz Opaliński, fundator miejscowego klasztoru, znawca sztuki, który sprowadził najwybitniejszych artystów do ozdobienia świątyni w Leżajsku.
Reklama
Cofając się w czasie o stulecie od wyrobów pogardliwie nazywanych „rzeszowskim złotem” dochodzimy do prawdziwych dzieł złotnictwa. Wbrew faktom wciąż pokutują u nas obiegowe schematy, iż Rzeszów jest „miastem bez właściwości”, że brakuje tu wybitnych dzieł sztuki i biedna mieścina rozwinęła się dopiero po II wojnie światowej jako stolica województwa. To nieprawda. Świadczą o tym opisane zabytki, zignorowane przez twórców trasy.
Nie wspomnę tu o „małym Dreźnie”, jakim Rzeszów stał się za panowania książąt Lubomirskich czy o Galerii Dąmbskich – kolekcji malarstwa zachodnioeuropejskiego od ponad stu lat eksponowanej najpierw w ratuszu a później w Muzeum Okręgowym.
Na Uniwersytecie Rzeszowskim istnieją wydziały: Historyczny i Archeologiczny. Oba z prawem doktoryzowania, czy aby na pewno krakowska spółka, która przygotowała ekspozycję „Rzeszowskich Piwnic” skorzystała z wiedzy i doświadczenia rzeszowskich historyków?!
Reklama
KRAJ
ŚWIAT
Popularne zagadnienia: , COVID-19 , premier , Ukraina , prezydent , Morawiecki , nowe zakażenia koronawirusem , MZ , zakażenia , sejm , koronawirus w Polsce
Reklama
Reklama
Rozwiń
