„Europa w rodzinie” to tytuł ekspozycji czynnej w Muzeum Historycznym – Pałacu w Dukli, dawnej rezydencji Mniszchów i Męcińskich. W roku 2012 odzyskali ją Tarnowscy. Wystawa pokazuje tragiczne dzieje polskiego ziemiaństwa w XX wieku.
W roku 1939 było na terenach ówczesnej Rzeczpospolitej 19 tysięcy folwarków (powyżej 50 ha) o łącznej powierzchni 11,5 mln ha. Przeciętny majątek liczył 600 hektarów. Np. wokół Rzeszowa i Strzyżowa było tych majątków po 44, wokół Krosna – 43, Łańcuta – 28, Przemyśla – 82, Sanoka – 81, Leska – 127. W przedwojennej Polsce w latach 1918 – 38 rozparcelowano za odszkodowaniem i sprzedano chłopom 2,5 mln ha, co jednak nie zaspokoiło ówczesnego „głodu ziemi”. Po zamachu majowym więzi z ziemiaństwem stały się jednym z filarów państwowości II RP. Podkreślały ten fakt oficjalne wizyty marszałka Józefa Piłsudskiego w Dzikowie Tarnowskich oraz w Nieświeżu Radziwiłłów.
.jpg)
W majątkach ziemiańskich przed 1939 r. znajdowało się dwadzieścia tysięcy dworów i pałaców, z tego cztery tysiące na Kresach. Te ostatnie zostały zlikwidowane lub istnieją w stanie daleko posuniętej ruiny. Na obecnych terenach kraju pozostały trzy tysiące pałaców i dworów; z tego zaledwie 150 (1 procent stanu sprzed 1939 r.) nadaje się do zamieszkania lub urządzenia ekspozycji muzealnej. Te suche cyfry oddają rozmiary zjawiska: zlikwidowana została cała warstwa ziemiańska, przekreślono jej wkład w kulturę narodową. Wbrew postanowieniom dekretu o reformie rolnej z 1944 r. ziemianom odebrane zostały dzieła sztuki, które stanowiły wyposażenie i wystrój ich siedzib. Dziś ich resztki można oglądać w muzeach. Na metryczkach nie figurują jednak nazwiska dawnych właścicieli. Np. licząca kilkaset eksponatów kolekcja Tarnowskich z zamku w Dzikowie dziś pokazywana jest we wnętrzach Muzeum – Zamku w Łańcucie jako…zbiory Potockich. Protesty dawnych właścicieli Dzikowa nie odniosły skutku.
Stało się tak, jak zapowiadał dekret z 1944: „Zniknie z życia polskiego klasa ludzi, która od wieków już była nieszczęściem Polski. Znikną książęta, hrabiowie, magnaci, którzy doprowadzili do zguby szlachecką Rzeczpospolitą (…) Zniknie jeden z głównych ośrodków faszyzmu i reakcji…” Ziemianie rozproszyli się po Polsce, Europie i świecie. Mieszkają dziś niemal na wszystkich kontynentach. Najbardziej wstrząsającym fragmentem ekspozycji są zdjęcia z ostatnich lat, przedstawiające ruiny dawnych posiadłości. Niedługo znikną one z powierzchni ziemi. Ekran rzutnika wmontowany jest w stół, którego nogi wspierają się na tomach „Dzieł zebranych” Lenina, Stalina i Bieruta.
Niepamięć pokryła również akcję o zmieniającej się nazwie: „Uprawa”, „Tarcza”, „Opieka” polegającą na tajnym finansowaniu AK – największej podziemnej armii Europy. Na ten cel ziemianie zebrali ok. 50 mln przedwojennych złotych. Niemal każda z ziemiańskich siedzib udzielała pomocy partyzantom. Na przykładzie kilkunastu rodzin pokazana została ich rola w walce o niepodległość. W ostatnich latach symboliczną stała się postać rotmistrza Witolda Pileckiego, który przeżył jako dobrowolny więzień Oświęcimia, lecz został po wojnie zgładzony w katowni UB.
Ekspozycja zorganizowana została przez Polskie Towarzystwo Ziemiańskie wraz z Instytutem Pamięci Narodowej w Poznaniu i Warszawie. Eksponowana m.in. na Zamku Królewskim w Warszawie oraz w siedzibie Senatu RP znalazła się w Dukli z inicjatywy Aleksandry i Jana Spytka hr. Tarnowskich oraz dyrektora Muzeum Waldemara Półchłopka. W roku 2017 wystawa pokazana zostanie w Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym w Londynie.
