W październiku w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku otwarta zostanie synagoga z Połańca z XVIII w. Ta pierwsza i jedyna dotąd w Polsce rekonstrukcja drewnianej synagogi oparta została na przedwojennej dokumentacji. Trwają prace przy odtwarzaniu jej wnętrza.
Synagoga wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 22 x 11 metra podzielona jest na salę modlitw (przeznaczoną wyłącznie dla mężczyzn) oraz znajdujący się na pięterku babiniec. Kobiety uczestniczyły w nabożeństwie patrząc przez podłużny wąski otwór (po wyjętej belce) ozdobiony kolumienkami. Do babińca prowadziły schody z ganku wspartego na ozdobnych słupach. (Schody są obecnie rekonstruowane; turyści będą jednak wchodzili do babińca od środka.) Do sali modlitw przechodziło się przez sień, usytuowaną pod babińcem. Obok sieni mieściło się niewielkie pomieszczenie. Mogło ono służyć jako cheder – salka do nauczania Tory w początkowej klasie szkoły religijnej.
Wnętrze synagogi posiada już podłogi, sklepienie tzw. zwierciadlane oraz okna z witrażami. Na podstawie istniejącej dokumentacji zostały one odtworzone przez Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie. Za dwa-trzy lata, gdy budynek osiądzie, będzie możliwa rekonstrukcja polichromii na ścianach i sklepieniu. Na razie w 80 proc. gotowa jest szafa na Torę – aron ha-kodesz wzorowana na szafie z synagogi leskiej, którą znamy ze starej fotografii. Trwa budowa bimy – zadaszonego podwyższenia z pulpitem, z którego odczytywano Torę. Wykonane zostały podesty dla chederowego chóru oraz ławki.
Na pięterku, w oddzielonym od sali modlitw babińcu znajdzie się ekspozycja judaików z muzealnych zbiorów – przede wszystkim rzemiosła artystycznego. Będą one prezentowane w przeszklonych szafach (nie w gablotach). A więc w miejscach, gdzie były zwykle przechowywane. W pierwszej wszystkie przedmioty związane z Torą (korony, rimoniny i jady). Są to obiekty o najwyższy poziomie artystycznym, wykonywane przez renomowanych złotników. W drugiej szafie znajdą się związane z obchodami świąt religijnych srebra, zaś w trzeciej – mosiężne lichtarze i świeczniki używane w każdym żydowskim domu. Trwa zakup muzealiów: ostatnio Muzeum nabyło dwie miedziane odblaśnice z XVIII stulecia. Zawieszane były one na ścianach. Wstawiano w nie świece, których blask potęgowało polerowane metalowe lustro.
Zniszczona w czasie wojny synagoga w Połańcu jest rekonstruowana w sanockim skansenie od 2015 r. Wybudowano ją z użyciem drewna jodłowego (którego zużyto dwieście kubików), na solidnej podmurówce. Współczesny fundament wykonany został: z betonu (jego niewidoczna część podziemna) oraz z kamienia polnego (część nadziemna). Beton zapewnia stabilność budowli, zaś widoczny kamień nawiązuje do pierwotnego fundamentu. Synagoga wykonana została za pomocą dawnych narzędzi. Były to specjalne siekiery, którymi ociosywano belki. Dzięki temu w świetle słonecznym ukazuje się bogata, pełna nierówności faktura drewna. Nie mogą jej w żadnym wypadku zastąpić równe i gładkie belki wycięte maszynowo w tartaku. We wnętrzu – tam, gdzie potrzebna była bardziej gładka powierzchnia np. pod polichromię – stosowano strugi zwane zdzierakami. Metodą taką jak przed wiekami synagogę odtworzono bez użycia gwoździ. Zamiast nich użyto klinujące się w drewnie kołki.
Synagoga – bez zrekonstruowanej polichromii wnętrza – zostanie otwarta w październiku br. Termin zbiega się z jubileuszem sześćdziesięciolecia istnienia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Wnętrze sali modlitw: szafa na torę (aron ha-kodesz) – w trakcie rekonstrukcji na podstawie archiwalnego zdjęcia szafy pochodzącej z synagogi w Lesku. W oknach witraże zrekonstruowane przez Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie.
