Cztery drewniane cerkwie z Podkarpacia: cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu, cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku oraz cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Razem z nimi na Listę UNESCO trafiły też cztery cerkwie z Małopolski i osiem z Ukrainy.
To pierwszy wpis polskich zabytków na Listę UNESCO od 7 lat. Ostatnim była Hala Stulecia we Wrocławiu. O wpis 16. drewnianych cerkwi – polskich i ukraińskich – starał się Narodowy Instytut Dziedzictwa wraz z przedstawicielami strony ukraińskiej: Państwowym Historyczno-Architektonicznym Rezerwatem w Żółkwi oraz Naukowo- Badawczym Instytutem badania Zabytków w Kijowie.
Z Małopolski na Liście UNESCO znalazły się: cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach, cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu oraz cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych.
Cerkwie na Ukrainie
Pozostałe 8 cerkwi znajduje się po ukraińskiej stronie granicy. Są to: z obwodu lwowskiego – cerkiew Zesłania Ducha Świętego w Potyliczu, cerkiew św. Dymitra w Matkowie, cerkiew Świętej Trójcy w Żółkwi, cerkiew św. Jerzego w Drohobyczu, z obwodu iwanofrankowskiego – cerkiew św. Ducha w Rohatyniu, cerkiew Narodzenia Theotokos w Werbiążu Niżnym, z obwodu zakarpackiego – cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Jasinie i cerkiew św. Michała Archanioła w Użoku.
Wszystkie wymienione cerkwie zlokalizowane są w północnej strefie Karpat Zachodnich. Najstarsze zachowane drewniane cerkwie w obszarze polskich i ukraińskich Karpat pochodzą z końca XV i początku XVI wieku. Świątynie te stanowią najdoskonalsze osiągnięcia drewnianej architektury cerkiewnej swoich czasów i do dziś zdumiewają skomplikowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi.
Różnorodność form i typów, doskonałość ciesielskich rozwiązań konstrukcyjnych oraz odmienność stylistyczna – to właśnie wyróżnia drewniane budownictwo cerkiewne w obszarze polskich i ukraińskich Karpat od drewnianego budownictwa sakralnego pozostałej części Europy.
Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu z 1583 roku, to najstarsza i najlepiej zachowana cerkiew drewniana w Polsce. Zbudowana bez użycia gwoździ – wszystkie łączenia były drewniane, stoi do dziś. Że jest bardzo stara można poznać po specyficznej trójdzielnej budowie. Wyraźnie były oddzielone babiniec (część tylko dla kobiet) nawa (bliżej ołtarza, część dla mężczyzn) i prezbiterium (przestrzeń przeznaczona tylko dla kapłanów i służby liturgicznej). Każda z tych trzech części była nakryta oddzielnym dachem lub kopułą.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku pochodzi z 1791 r. Warta obejrzenia tym bardziej, że prezentuje archaiczny styl budowania cerkwi bojkowskich. Jedyny tego typu obiekt zachowany w Bieszczadach i jeden z trzech w Polsce.
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu z 1615 roku jest jedną z najstarszych drewnianych świątyń greckokatolickich w Polsce. Cerkiew wyróżnia się oryginalną, bardzo harmonijną bryłą. Jest to budowla jednonawowa, czwórdzielna, wykonana całkowicie z drewna, o konstrukcji zrębowej.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku jest jedną z dwóch zachowanych w Polsce cerkwi typu wschodniołemkowskiego. Użytkowana obecnie jako świątynia prawosławna cerkiew zbudowana została w 1803 r. W jej wnętrzu zachował się kompletny ikonostas i dwa ciekawe ołtarze boczne. Obok cerkwi wznosi się, najwyższa w polskich Karpatach, drewniana dzwonnica.
Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu.
