– Czechow jest największy po Szekspirze – uważa Andro Enukidze, który reżyseruje arcydzieło dramatu w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. „Wiśniowy sad” wg Antoniego Czechowa, owoc polsko-gruzińskiej współpracy, zostanie przedstawiony środkami wyłącznie naturalnego teatru. Bez animacji, bez projekcji, za to przefiltrowany przez doświadczenie Enukidzego. Będzie rapsodią z okrojoną obsadą, wydobytą satyrą. Premiera towarzyszy otwarciu Międzynarodowego Festiwalu Sztuk TRANS/MISJE – TRÓJMORZE. Już w piątek, 20 sierpnia.
Jest kilka powodów, dla których Andro Enukidze, reżyser i dyrektor artystyczny Państwowego Teatru im. Ilii Czawczawadzego w Batumi, postanowił zrealizować w Rzeszowie właśnie „Wiśniowy sad”. – Każdy Gruzin ma Czechowa w sercu – mówi. – Czechow napisał „Trzy siostry” będąc w Batumi i jest tam scena jakby żywcem wyjęta z gruzińskiej kultury. W teatrze w Batumi zrealizowałem teraz jego „Mewę”, a „Wiśniowy sad” w Rzeszowie to ciąg dalszy tej przygody. W tym ostatnim dziele dramat wpisany jest w szybko zmieniający świat, gdzie nowe zastępuje to, co stare i nie dla wszystkich już ważne. Dziś doświadczamy tego jeszcze mocniej. Żyjemy według harmonogramów, od chwili do chwili, nie pamiętamy nic – ani kim jesteśmy, ani dokąd idziemy, o co warto dbać. Czechow wciąż jest aktualny. W Gruzji, w Polsce, na całym świecie.
Sztuka powstała ponad sto lat temu, w 1903 r., na moment przed bolszewicką rewolucją. Od lat jednym z najchętniej wystawianych dramatów Czechowa w teatrach na całym świecie. Choć sam autor uważał, że sztuka jest komedią, najczęściej wystawiana jest w tonacji tragicznej. Tematem utworu jest rozpad dawnych gniazd szlacheckich i degradacja ziemiaństwa, ale, co podkreślają badacze literatury, i jak wynika z licznych inscenizacji, jego wymowa jest uniwersalna. Treścią dramatu są losy wdowy Lubow Raniewskiej, jej brata Gajewa i ich najbliższego otoczenia, w pewnym momencie skupionych wokół tytułowego wiśniowego sadu, którego sprzedaż wydaje się jedynym sposobem na wyjście z długów.
Oryginalny dramat Czechowa składa się z IV aktów i występuje w nim kilkanaście postaci. Reżyser rzeszowskiej inscenizacji i jednocześnie autor scenariusza oraz opracowania muzycznego Andro Enukidze zdecydował się na skróty, dopisanie początku i zakończenia, a także ograniczenie liczby bohaterów. Wszystko to ma duży wpływ na interpretację sztuki. Teatr w porozumieniu z reżyserem wybrał klasyczne tłumaczenie Czesława Jastrzębca-Kozłowskiego, które do scenariusza napisanego przez Andro Enukidze dostosował uznany tłumacz języka rosyjskiego Jerzy Czech.
– Mam nadzieję, że to nie będzie tradycyjny „Wiśniowy sad”, gdzie są nudy – żartuje reżyser. – Nadałem mu formę komedii intelektualnej. Będzie duża domieszka satyry. Czekamy na premierę, to dziecko jeszcze się nie urodziło, ale mam przyjemność pracować z bardzo dobrym zespołem i utalentowanymi aktorami.
Chociaż „Wiśniowy sad” Enukidzego nie ma być wiernym odtworzeniem sztuki Czechowa, ale rapsodią według niej stworzoną, to ducha Czechowa ma nie utracić, a także pozostać klasycznym w tym sensie, że widzowie nie zobaczą żadnych animacji czy projekcji, ale teatr w czysto naturalnej postaci.
– Skorzystaliśmy wyłącznie ze środków starego teatru – zapewnia Shota Bagalishvili, który stworzył scenografię i kostiumy wspólnie z Mirianem Shvelidzem. Obaj są uznanymi gruzińskim artystami. 74-letni Shevalidze to legenda. Jest autorem scenografii do ponad 100 sztuk wystawianych w Teatrze Dramatycznym im. Szoty Rustawalego w Tblisi oraz w teatrach w Moskwie, Kijowie, Stambule, Tel Awiwe, Atenach, Kutaisi i Batumi. Jest także malarzem, a jego prace są prezentowane na wystawach sztuki współczesnej. Do jego najsłynniejszych projektów scenografii należą te stworzone do spektakli Roberta Sturua „Kvarkvare”, „Ryszard III” i „Król Lear”. Z Shotą Bagalishvilim, stworzył dla rzeszowskiego „Wiśniowego sadu” scenografię, która „zagra” Francję i Rosję – dwa plany, na jakich toczy się akcja dramatu Enukidzego.
Za choreografię odpowiada Tomasz Dajewski. Na scenie zobaczymy zaś aktorów rzeszowskiego Teatru: Mariolę Łabno-Flaumenhaft, Dagny Mikoś, Marka Kępińskiego, Piotra Mieczysława Napieraja, Karola Kadłubca i Roberta Żurka. – Podchodzę z estymą do tej pracy. Odłożyłam na bok dotychczasowe doświadczenie i traktuję tę sztukę, jak do czegoś zupełnie nowego, jakbym zaczynała przygodę z teatrem od początku – mówi o współpracy z Enukidze Mariola Łabno-Flaumenhaft, która gra Raniewską. – Każdy aktor tu jest ważny, każdy ma wpływ na to, jaka energia płynie w zespole i co zobaczy w tym spektaklu widz.
Spektakl trwa 90 min. i oprócz pokazu premierowego, będzie można obejrzeć go także we wrześniu – bilety są już dostępne w Kasach Teatru i na stronie www.teatr-rzeszow.pl
Praca Andro Enukidze z zespołem rzeszowskiego Teatru wynika z porozumienia o współpracy zawartego pomiędzy Teatrem im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie a Państwowym Teatrem Dramatycznym im. Ilii Czawczawadzego w Batumi. Porozumienie zostało podpisane w 2019 roku w Rzeszowie podczas Międzynarodowego Festiwalu TRANS/MISJE – Wschód Sztuki, kiedy rzeszowski teatr po raz pierwszy gościł artystów z Gruzji (ze spektaklem „Syndrom, albo do kogo śpiewasz?” na podstawie sztuki Sławomira Mrożka „Karol” w reż. Andro Enukidze). Porozumienie zakłada współprace w zakresie działań artystycznych, kulturalnych i edukacyjnych, służących rozwojowi oraz promocji obu partnerów. Wcześniej, także w 2019 roku, w Państwowym Teatrze Dramatycznym im. Ilii Czawaczawadzego w Batumi reżyserował dyrektor Teatru im. Wandy Siemaszkowej Jan Nowara (sztukę „Szklana menażeria” Tennessee Williamsa).
Konferencja przed premierą "Wiśniowego sadu" w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Fot. Archiwum Teatru
Andro Enukidze urodzony w 1965 roku w Tbilisi, to uznany gruziński reżyser. W 1987 roku ukończył Gruziński Uniwersytet Teatru i Filmu im. Szoty Rustaweliego w Tblisi (wówczas Gruziński Państwowy Instytut Teatralny), którego obecnie jest wykładowcą, dziekanem wydziału dramatycznego. W ciągu swojej artystycznej drogi wyreżyserował ponad 80 sztuk w teatrach w Gruzji, Polsce, Rosji, Turcji i Rumunii. Laureat nagrody dla najlepszego reżysera na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Złota Maska” (Tbilisi 2000) za spektakl „Czy on jest człowiekiem?” według I. Czawczawadzego zrealizowany w Teatrze Dramatycznym im. Szoty Rustawelego. Zdobywca Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego im. Fiodora Dostojewskiego (Stara Russa, Nowogród 2005) za spektakl „Dosttoyevsky.ru” zrealizowany w Piątym Teatrze w Omsku, w Rosji. Reżyser filmów i seriali emitowanych w gruzińskiej telewizji publicznej. Członek jury Festiwalu Młodzieży „Debiut” (Tbilisi 2002), Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Złota Maska” (Rustawi, Batumi, Tbilisi 2004); przewodniczący jury Międzynarodowego Festiwalu Etiud (Tbilisi 2015). W dorobku ma także cztery sztuki swojego autorstwa „Pierwsza noc jest jutro” (Nagroda gruzińskiego Ministerstwa Kultury 1988), „Trzynasty eksperyment” (Nagroda gruzińskiego Ministerstwa Kultury 1990), „Pożegnanie z koncertem”, „Fast food”. Jest pomysłodawcą i organizatorem Batumskiego Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego.
