Twierdza Przemyśl, jedna z największych twierdz w Europie -większe od niej są tylko twierdze w Antwerpii oraz Verdun – ma szansę stać się prawdziwą perełką turystyczną Podkarpacia. Przemyskie forty, znane i licznie odwiedzane przez pasjonatów historii, już wkrótce zmienią się nie do poznania. Związek Gmin Fortecznych wyda prawie 5 mln euro na rewitalizację fortów oraz budowę szlaków turystycznych w Twierdzy Przemyśl i będzie to jeden z największych projektów o charakterze kulturowym na Podkarpaciu. W połowie czerwca rozpocznie się „odkrzaczanie" zabytków Twierdzy Przemyśl oraz budowa prowadzących do nich dróg.
Zamek w Krasiczynie, arboretum w Bolestraszycach i forty – z tych atrakcji Przemyśl i jego okolice słyną od dawna. Każdy wymieniony zabytek jest magnesem ściągającym co roku tysiące turystów z okolic Przemyśla, Podkarpacia, w końcu Polski i Europy. Zwłaszcza forty, unikatowe fortyfikacje na skalę europejską. Budowle pamiętające czasy wojny krymskiej w połowie XIX wieku, gdy stosunki między Rosją a Austrią były napięte, mające chronić Bramę Przemyską na styku Kotliny Sandomierskiej i Karpat, którą od stuleci wiódł szlak handlowy z Polski i Rusi na Węgry, za prawie 5 mln euro zostaną zabezpieczone, wyremontowane i zrewitalizowane. Wszystko dzięki Związkowi Gmin Fortecznych, który powstał 4 lata temu; a do którego należą gminy: Bircza, Krasiczyn, Krzywcza, Medyka, Orły, Stubno, Żurawica oraz wiejska i miejska gmina Przemyśl. Na terenie każdej z gmin znajdują się obiekty związane z systemem przemyskich fortyfikacji, a samorządowcy od dawna zabiegali o pieniądze z Unii Europejskiej, które pomogłyby w zmodernizowaniu wyjątkowych zabytków, a tym samym ściągnięciu jeszcze większej liczby turystów do miejscowości położonych na wschodnich krańcach Polski, tuż przy granicy z Ukrainą.
Największa rewitalizacja w Polsce
– Ciągle trwa jeszcze kompletowanie niezbędnych pozwoleń i opinii – mówi Beata Kop, dyrektor biura Związku Gmin Fortecznych. Ale czekać warto, program jest jednym z największych w Polsce projektów rewitalizacji terenów postmilitarnych i postindustrialnych. Jego wartość to prawie 22 mln zł. 10 mln zł dołoży Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, ponad 7 mln zł wyłoży budżet państwa i ponad 3 mln zł dołożą gminy skupione w Związku Gmin Fortecznych.
Zdaniem Beaty Kop, zainwestowane pieniądze jeszcze bardziej uatrakcyjnią Twierdzę Przemyśl. A ta ma długą historię. Po wojnach krymskich jej znaczenie wcale nie zmalało, a jeszcze wzrosło. Pod koniec XIX wieku Przemyśl był ważnym węzłem kolejowym i drogowym na trasie z Wiednia do Lwowa. W czasie I wojny światowej przemyskie forty były jednym z najpotężniejszych obiektów obronnych w Europie. Dwa pierścienie fortyfikacji, po wybuchu I wojny światowej przez kilka miesięcy powstrzymywały armię rosyjską maszerującą na zachód i południe Europy. Twierdza dzisiaj, to 45-kilometrowe pasmo 15 głównych i kilkudziesięciu pomocniczych fortów wokół Przemyśla i kilkanaście mniejszych obiektów militarnych w granicach samego miasta. Większość fortów jest dostępna dla zwiedzających. Niemal do każdego fortu można dojechać samochodem.
– W ramach projektu do świetności przywrócone zostaną 24 obiekty – wylicza Beata Kop. Wśród nich forty, mosty, przeprawy drogowe, dwór w Babicach oraz pałac w Birczy.
W pałacu w Birczy pochodzącym najprawdopodobniej z I połowy XVIII w., który przed wiekami kontrolował drogi biegnące w kierunku Przemyśla i Sanoka, oraz na południe, w kierunku Węgier, ma powstać centrum konferencyjne. Piękny dwór w Babicach stanie się bazą noclegową dla turystów.
Rewitalizacja obejmie drogi forteczne zespołu koszarowego w Siedliskach, Fortu XV „Borek", leżącego na terenie gminy Medyka. Gmina miejska Przemyśl zagospodaruje trasę od Bramy Sanockiej Dolnej, przez obiekt forteczny Brama Sanocka Górna i mur obronny, Fort Trzy Krzyże do Bramy na Zniesieniu. W gminie Stubno powstanie ścieżka historyczno-przyrodniczo-dydaktyczna Stubno – Starzawa – Kalników. W gminie Orły powstanie kładka nad drogą nr 77 – wszystko po to, by turyści piesi i rowerzyści mogli bezpiecznie dostać się do fort Duńkowiczki. Odnowiona zostanie też droga forteczna Kruhel Wielki – Prałkowce oraz przebudowane zostanie ogrodzenie cmentarza wojennego żołnierzy austro-węgierskich w Brylińce.
Fort – budowla obronna polowa lub stała, budowana od XVII do początków XX w., przystosowana do obrony okrężnej. Forty zazwyczaj grupowane były w zespoły zwane twierdzami fortowymi i zdolne były do samodzielnej oraz długotrwałej obrony.
Forty Twierdzy Przemyśl:
Fort I – „Salis Soglio" w Siedliskach. Fort artyleryjski jednowałowy. Powstał w latach 1882-1886 według projektu szwajcarskiego inżyniera Daniela Salis-Soglio. Klasyfikowany jako nietypowy fort artyleryjski.
Fort II – „Jaksmanice" obok miejscowości Jaksmanice. W latach 1854-1857 był to szaniec obozu warownego, przebudowany w latach 1878-1881 na artyleryjski fort jednowałowy. W 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl wysadzony w powietrze. Częściowo rozebrany w latach 1920-1930.
Fort III „Łuczyce" obok miejscowości Łuczyce. W latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, w latach 1892-1900 zmodernizowany na jednowałowy fort artyleryjski.
Fort IV „Optyń" obok miejscowości Pikulice. Początkowo w latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, przebudowany w latach 1873-1878 i 1896-1900 na artyleryjski jednowałowy.
Fort V „Grochowce" obok miejscowości Grochowce. Zbudowany w latach 1881-1887. Częściowo wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort VI „Helicha" lub „Iwanowa Góra" obok miejscowości Kruhel Wielki. W latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, przebudowany w 1878 na artyleryjski fort jednowałowy. Wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort VII „Prałkowce" obok miejscowości Prałkowce. Zbudowany w latach 1881-1887, rozbudowany w 1914. Wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort VIII „Łętownia" obok miejscowości Łętownia. Zbudowany w latach 1880-1887 według projektu Antona Wernera.
Fort IX „Brunner" obok miejscowości Ujkowice. Zbudowany w latach 1892-1894 według projektu płk inż. Maurycego von Brunnera.
Fort X „Orzechowce" obok miejscowości Orzechowce. Zbudowany w latach 1881-1887, w latach 1896-1900 zmodernizowany. Częściowo wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort XI „Duńkowiczki” obok miejscowości Duńkowiczki. W latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, w latach 1881-1887 zbudowany na nowo, przebudowany w latach 1900-1903, wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort XII „Werner" obok miejscowości Żurawica. W latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, zbudowany na nowo w latach 1881-1887 według projektu inż. Antona Wernera.
Fort XIII „Bolestraszyce" lub „San Rideau" obok miejscowości Bolestraszyce. W latach 1854-1857 szaniec obozu warownego, przebudowany w latach 1873-1880. Częściowo wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Fort XIV „Hurko”. Zewnętrzny główny fort „Twierdzy Przemyśl". Dzieło fortyfikacyjne północno – wschodniego odcinka obronnego Twierdzy, zbudowany ok. 1884/86 r. jako fort artyleryjski dwuwałowy przebudowany w 1900 r. na fort jednowałowy.
Fort XV „Borek" obok miejscowości Siedliska. Zbudowany w latach 1892-1900. Został częściowo wysadzony w powietrze w 1915 r., po II oblężeniu Twierdzy Przemyśl.
Pisząc tekst korzystałam z informacji zawartych na stronie internetowej Związku Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl.
